To "παρών" των πνευματικών ανθρώπων στην Εθνική Αντίσταση


Ημερομηνία δημοσίευσης: 04/10/2011 εφ. Η ΑΥΓΗ
Του Πάνου Τριγάζη*
Το ΕΑΜ, του οποίου τα 70 χρόνια τιμούμε φέτος, δεν ήταν μόνο ένα μεγάλο εθνικό απελευθερωτικό κίνημα, με ψυχή του τις πρωτοπόρες λαϊκές δυνάμεις, που οργάνωσε την πολύμορφη αντίσταση του ελληνικού λαού κατά της ναζιστικής κατοχής -από τον αγώνα κατά της πείνας ως και τον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα. Ήταν κι ένα κίνημα ηθικής και πνευματικής ανάτασης, κίνημα ιδεών και αξιών, που άφησε πίσω του μεγάλο έργο και στους τομείς της παιδείας και του πολιτισμού, μαζί και μια κουλτούρα αντίστασης, που βρήκε την έκφρασή της σε όλους τους μεταπολεμικούς αγώνες του ελληνικού λαού.
«Ήρθε το φοβερό σαρανταένα που 'ήταν όλα σιωπηλά'», έγραφε ο Βασίλης Ρώτας στην «Επιθεώρηση Τέχνης» του Μάρτη-Απρίλη 1962, «ώσπου, κυλώντας ο φοβερός καιρός της κατοχής, ακούστηκε το εγερτήριο σάλπισμα του ΕΑΜ. Εκεί που δεν μπορούσε να γίνει τίποτα, διαμιάς παρουσιάστηκε ζωή σ' όλους τους τομείς.»
Σε δικό της άρθρο στο ίδιο τεύχος, που περιείχε αφιέρωμα
για την Εθνική Αντίσταση, η μεγάλη μας συγγραφέας Έλλη Αλεξίου έγραφε για το «παρών» των συγγραφέων στην Εθνική Αντίσταση: «Είναι προς τιμή της ελληνικής διανόησης πως σύσσωμη πήρε κατά την ιταλογερμανική κατοχή εθνική στάση απέναντι στους εισβολείς.
Κι είναι προς τιμή της πως από τους κόλπους των λογοτεχνών δε βγήκε μήτε φανερός μήτε κρυφός προδότης.
Κι είναι προς τιμή του σώματος πως κανένας δεν πιάστηκε και δεν καταδιώχθηκε από προδοσιά συναδέλφου. Όσοι πιάστηκαν ή μόνο κυνηγήθηκαν ή και εκτελέστηκαν -που δεν είναι λίγοι- υπήρξαν στη μεγάλη τους πλειοψηφία θύματα της μαθήτρας του χιτλερισμού μεταξικής θεομηνίας».
...Το 1941 -συνέχιζε η Αλεξίου- στην Ελλάδα υπήρχε ένα λογοτεχνικό σωματείο μεγάλου κύρους. Το πρώτο ιδρυθέν το 1932 με πρώτο πρόεδρο τον Ιωάννη Γρυπάρη, η Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών.
...Επί κατοχής τα μέλη της Εταιρίας, 110 περίπου, είχαν σχεδόν στην ολότητά τους ενταχθεί στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Άλλοι οργανωμένοι κι άλλοι ψυχικά τοποθετημένοι με την πλευρά της αντίστασης.
...Είχαν οργανωθεί σε ομάδες που συνέρχονταν τακτικά, συζητούσαν τις διάφορες μορφές πάλης...
...Η πρώτη ομάδα αποτελούνταν από τους: Ακρίτα Λουκή, Αυγέρη, Βενέζη, Δημαρά, Θεοτοκά, Σικελιανό. Η ομάδα αυτή εξέδωσε και το παράνομο φύλλο «Ελευθερία», που κατάφερε να κυκλοφορήσει τέσσερα φύλλα. Στο τέταρτο ο τυπογράφος πιάστηκε, κλείστηκε στις φυλακές Καλλιθέας απ' όπου δραπέτευσε με την ιταλική κατάρρευση χωρίς να μαρτυρήσει τους συνεργάτες του περιοδικού».
Η Έλλη Αλεξίου μάς πληροφορεί επίσης ότι λειτουργούσαν πολλές ομάδες, όπως «των Αμπελοκήπων», της «Καλλιθέας», του «Παλιού Φαλήρου», της «Αθήνας», των «Κρητικών» κ.ά., στις οποίες συμμετείχαν, εκτός από την ίδια την Έλλη, μεταξύ άλλων, συγγραφείς όπως οι: Τάσος Αθανασιάδης, Όμηρος Μπεκές, Ναπ. Παπαγεωργίου, Τατιάνα Σταύρου, Κατ. Παπά, Κλεαρ. Μαλάμου, Αλκ. Γιαννόπουλος, Κορδάτος, Μαυροειδή-Παπαδάκη, Σκίπης, Χατζίνης, Βαλέτας, Β. Δασκαλάκης, Δεληγιάννη-Αναστασιάδη, Λουντέμης, Μυλωνογιάννης, Καραγάτσης, Σούκας, Μιχ. Αναστασίου (διευθυντής της Σχολής Αηδονοπούλου), Θ. Κορνάρος, Γ. Λαμπρινός, Αιμ. Χουρμούζιος, Σκουλούδης, Παπακώστας κ.ά.
Από ομάδα λογοτεχνών που την αποτελούσαν οι Αξιώτη, Αυγέρης, Καρβούνης και Λαμπρινός έβγαινε ο παράνομος «Ριζοσπάστης», ενώ η Ηλέκτρα Αποστόλου, η Μέλπω Αξιώτη και η Διδώ Σωτηρίου κυκλοφορούσαν ένα φύλλο ειδήσεων.
«Οι αντιστασιακές λογοτεχνικές ομάδες οργάνωσαν παρουσιάσεις στους επικεφαλής των τότε θρησκευτικών και πνευματικών Ιδρυμάτων... για την απελευθέρωση των κρατουμένων συναδέλφων», στις οποίες είχαν λάβει μέρος λογοτέχνες όπως ο Ελύτης, ο Θέρος, ο Κατηφόρης, ο Κοσμάς Πολίτης, ο Σικελιανός κ.ά.
Η Αλεξίου αναφέρεται ακόμα στους λογοτέχνες που πιάστηκαν και κλείστηκαν στις φυλακές και τα στρατόπεδα: Ο Ηλίας Βενέζης, στις φυλακές Αβέρωφ, ο Γανιάρης Χρυσόστομος ήταν επί πολλούς μήνες μελλοθάνατος, ενώ η γυναίκα του Ευφημία εκτελέστηκε, ο Φώτος Γιοφύλλης κρατήθηκε στο γερμανικό στρατόπεδο στο Γουδή. Ο Άγγ. Δόξας, ο Θέμος Κορνάρος και ο Γιώργης Λαμπρινός κρατήθηκαν στο Χαϊδάρι, ενώ ο Ασημάκης Πανσέληνος στις φυλακές Αβέρωφ. «Ο Ζήσης Σκάρος γνώρισε τη φοβερή πείρα της 'κλούβας'», δηλαδή βάδιζε πάνω στα ναρκοθετημένα βαγόνια ανοίγοντας δρόμο στους γερμανικούς συρμούς. Ο Σωτ. Σκίπης κλείστηκε στο κρατητήριο της οδού Μέρλιν. Ο Νίκος Χάγερ-Μπουφίδης κλείστηκε στις φυλακές Χατζηκώστα. Στο στρατόπεδο Ζεμούν της Γιουγκοσλαβίας στάλθηκε ο Μανόλης Δερμιτζάκης, ενώ ο δικηγόρος Σπανίδης στάλθηκε ως όμηρος στη Γερμανία.
Σε μια άλλη πτυχή της αντιστασιακής δράσης της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, που είχε τότε πρόεδρο τον Άγγελο Σικελιανό, αναφέρεται ο Ζήσης Σκάρος στο ίδιο αφιέρωμα της «Επιθεώρησης Τέχνης»:
«Σημαντική βοήθεια -γράφει- πρόσφερε επίσης η Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών στους διωκόμενους Εβραίους, φυγαδεύοντάς τους ή εφοδιάζοντάς τους με πλαστές ταυτότητες, σε συνεργασία με γνωστούς σε μέλη της αστυνομικούς».

* Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος της ΚΠΕ του ΣΥΝ


.